Çek ve senetler, kıymetli evrak statüsünde olup ticaret hayatında alacak teminatı ve ödeme aracı olarak yaygın şekilde kullanılmaktadır. Çek, bir bankaya hitaben yazılan ve ödemeyi içeren bir kıymetli evrak iken; senet ise belli bir bedelin ödeneceğini taahhüt eden bir değerli belgedir.

Bu evrakların hukuki nitelikleri, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu ve 3167 sayılı Çek Kanunu'nda düzenlenmiştir. Çekte ödemeyi üstlenen taraf bir banka iken, senette bu kişi keşideci veya borçlu olabilmektedir.

Kıymetli Evrak Özellikleri ve Def'i Hakları

Kıymetli evrakların en önemli özellikleri şekle bağlılık, devredilebilirlik ve hakla bütünleşme ilkeleridir. Çek ve senetler, kanunda belirtilen zorunlu unsurları taşımadığı takdirde geçersiz sayılır.

Ödeme Emrinin Düzenlenmesi ve Tebliği

Ödeme emri, alacaklının borçluya yönelik resmi bir ödeme talebidir. İcra ve İflas Kanunu'nun 43. maddesi uyarınca düzenlenir ve borcun ödenmesi için son uyarı niteliği taşır.

• Alacaklının ve borçlunun tam adı ve adresi
• Borç miktarı ve para birimi
• Ödeme için verilen süre
• İcra dairesi kaşesi ve tarihi

İhtarlı Mektup Gönderim Süreci

İhtarlı mektup, resmi bir uyarı olup yasal süreçlerin başlatılmasından önce gönderilir. Noter aracılığıyla veya iadeli taahhütlü olarak gönderilebilir.

İhtarlı mektupta alacak miktarı, son ödeme tarihi ve yasal yaptırımlar açıkça belirtilmelidir. Bu mektubun hukuki delil değeri bulunmaktadır.

Protesto Çekme İşlemleri ve Hükümleri

Protesto, kambiyo senetlerinin ödenmemesi veya kabul edilmemesi halinde düzenlenen resmi bir belgedir. Çekler için protesto çekilmesi zorunlu bir işlem olmamakla birlikte, senetlerde hak kaybına neden olabilir.

Protesto işlemi, noterlik veya mahkeme aracılığıyla yapılır ve senedin ibraz süresi içinde gerçekleştirilmelidir. Bu işlem, cirantalara karşı rücu hakkını korumak açısından hayati önem taşır.

İcra Takibi İçin Gerekli Belgeler

İcra takibi başlatmak için aslı veya sureti onaylanmış çek veya senedin ibraz edilmesi gerekmektedir. Ayrıca ödeme emri örneği ve tebligat belgeleri de dosyaya eklenmelidir.

İlamlı ve İlamsız Takip Yolları

İlamsız takip, kambiyo senetleri için en hızlı icra yoludur. Çek ve senetler kambiyo senedi sayıldığından, mahkeme kararına gerek kalmaksızın takip başlatılabilir.

İlamlı takip ise mahkeme ilamına dayanır ve diğer alacak türleri için uygundur. Kambiyo senetlerinde ilamsız takip daha etkin ve hızlı sonuç vermektedir.

Ödeme Emrine İtiraz ve Kaldırılması

Borçlu, ödeme emrine yedi gün içinde itiraz edebilir. Bu itiraz icra dairesince kaldırılmadığı takdirde, alacaklının icra mahkemesine başvurması gerekir.

• Borç ödenmişse itiraz hakkı bulunmaz
• İtiraz süresi yedi iş günüdür
• İtirazın kaldırılması için mahkeme kararı gerekir
• İtirazın haksız olması durumunda tazminat sorumluluğu doğar

Kambiyo Senetlerine Özgü Hükümler

Kambiyo senetleri, Türk Ticaret Kanunu'nda özel olarak düzenlenmiş ve diğer borç senetlerine kıyasla çok daha sıkı şekil şartlarına tabi tutulmuştur. Bu senetler, kayıtsız şartsız ödeme taahhüdü içermeli ve belli bir meblağı göstermelidir.

Poliçe, bono ve çek, başlıca kambiyo senetleri arasında yer alır. Her birinin düzenleniş şekli, ödeme şartları ve hukuki sonuçları birbirinden farklılık gösterebilmektedir. Özellikle çekte zaman aşımı, bonodan daha kısa sürelidir.

Muhatap ve Ciro Zinciri Sorumluluğu

Kambiyo senetlerinde, senedi düzenleyen keşidecinin yanı sıra, senedi devralan her ciranta da müteselsil sorumluluk taşır. Bu, alacaklının, borcun tamamı için zincirdeki herhangi bir kişiye başvurabilmesi anlamına gelir.

Ciro, senedin arka yüzüne atılan imza ile gerçekleşir ve senedin devrini sağlar. Temsil için ciro veya teminat için ciro gibi farklı ciro türleri bulunmakta olup, her birinin hukuki sonuçları farklıdır.

Zamanaşımı Süreleri ve Etkileri

Çek ve senetlerden doğan alacak hakları, belli sürelerin geçmesiyle zamanaşımına uğrayarak ortadan kalkar. Çekte zamanaşımı, ibraz süresinin bitiminden itibaren aleyhe düzenlenmişse 6 ay, lehe düzenlenmişse 1 yıldır.

Bonolarda bu süre, vadeden itibaren 3 yıldır. Zamanaşımının resen dikkate alınmaması ve ancak taraflardan biri tarafından ileri sürülmesi gerektiği unutulmamalıdır.

Takip Sonrası Hukuki İtirazlar

İcra takibine karşı borçlunun açabileceği çeşitli hukuki itiraz yolları mevcuttur. İtirazın iptali davası, borçlunun ödeme emnine yaptığı itirazın kaldırılması için alacaklı tarafından açılır.

• Menfi Tespit Davası: Borcun olmadığının tespiti için açılır.
• İtirazın İptali Davası: Haksız itirazın kaldırılmasını sağlar.
• İcra Takibinin İptali: Usulsüz takiplerin durdurulması için kullanılır.
• İstihkak İtirazı: Üçüncü kişilerin haczedilen mal üzerindeki haklarını ileri sürmesi.

Bu davalar, icra hukukunun önemli denetim mekanizmalarını oluşturur ve hakkın kötüye kullanılmasını engellemeye yöneliktir. Doğru dava yolunun seçilmesi, sürecin sağlıklı işlemesi açısından kritik önem taşır.